Τη δεκαετία του ΄80, υπηρέτησα για κάποια χρόνια στο Εμπορικό Ναυτικό ως ασυρματιστής και τo καλοκαίρι του 1983 μπάρκαρα στο φορτηγό πλοίο «ANANGEL HAPPINESS». Επιβιβάστηκα στην Ιαπωνία, όπου δέσαμε σε δύο λιμάνια, τα Komatsushima και Sakaiminato.

Περπατώντας από κάποιο ιαπωνικό λιμάνι προς την πόλη, εντυπωσιάστηκα από τους κήπους μερικών σπιτιών, που είχαν διάφορα μικροσκοπικά δεντράκια φυτεμένα ανάμεσα σε πέτρες αλλά και σε γλάστρες. Σε κάποιους από τους κήπους υπήρχε και το στοιχείο του νερού, με όμορφες λιμνούλες κι ένα χαριτωμένο ξύλινο γεφυράκι να συμπληρώνει το σκηνικό. Όλ’ αυτά μου έφεραν μνήμες από το μικρό ορεινό χωριό μου, όπου πέρασα τα παιδικά μου χρόνια – κυρίως τα καλοκαίρια.

Εκείνη την περίοδο, το πρωτόγνωρο αυτό θέαμα ήταν για μένα απλώς μια όμορφη, εντυπωσιακή εικόνα και τίποτα παραπάνω. Ήταν ένα μικρό «κλικ» που έμελλε να μείνει σε λήθαργο για αρκετά χρόνια ακόμα. Μέχρι να υποστώ το δεύτερο και πιο καθοριστικό σοκ, που μάλλον συνδυάστηκε με την πρώτη εκείνη εικόνα της Ιαπωνίας, αλλά και τις μνήμες, τα βιώματα από το χωριό μου και την επαφή μου με την εκεί φύση.

Ήταν αρχές της δεκαετίας του ΄90, όταν έπεσε στα χέρια μου ένα μικρό βιβλίο για «Φυτά εσωτερικού χώρου», στο οποίο υπήρχε ένα  αφιέρωμα για τα bonsai. Γνώριμες λέξεις, όπως σφενδάμια, φτελιές, κέδροι, οξιές, μου δημιούργησαν έντονα συναισθήματα νοσταλγίας, ξύπνησαν μνήμες, αλλά έφεραν και πόθο να εξερευνήσω αυτά τα αχαρτογράφητα για μένα νερά.

Αυτό ήταν! Ένα μεγάλο ταξίδι μόλις είχε ξεκινήσει, εξίσου συναρπαστικό όσο και τα ταξίδια μου στη θάλασσα – μόνο που εκείνα κράτησαν λίγα χρόνια…  

Δεν θα ξεχάσω ποτέ τη χαρά μου όταν βρήκα σ’ ένα υπόγειο βιβλιοπωλείο της Στουρνάρη ένα βιβλίο για τα bonsai του Peter Chan. Κυριολεκτικά το ρούφηξα την ίδια μέρα!

Αχώριστοι σύντροφοι, όλ’ αυτά τα χρόνια, τα bonsai θα συνεχίσουν να με εμπνέουν και να μου μαθαίνουν πράγματα, να μου δίνουν τη χαρά της δημιουργίας και να απαλύνουν λίγο τον πόνο μου στις δύσκολες στιγμές. Να αποτελούν το δικό μου ιδιαίτερο καταφύγιο κι ένα ατέλειωτο σχολείο που σου μαθαίνει συνεχώς πράγματα, όχι μόνο για την καλλιέργεια αυτών των μικρών  δέντρων, αλλά και της ψυχής σου.

Κώστας Μπέης

Κείμενο: Κώστας Μπέης

Διόρθωση-Επιμέλεια: Νάντια Φαμέλου

Hanjo ή «Η βεντάλια» του Yukio Mishima

Το «Hanjo» είναι μια παράσταση που αναφέρεται σε καταστάσεις παράνοιας, σε συναισθήματα δυνατά και πάθη που χαρακτηρίζουν την ανθρώπινη φύση, προσαρμοσμένα όμως στην ιαπωνική ιδιοσυγκρασία των ηρώων, με νοήματα μεστά, χωρίς πλατειασμούς που κουράζουν τον θεατή. Οφείλουμε, επίσης, να επισημάνουμε την ιδιαίτερη σκηνοθετική ματιά της Ζαμπίας Πατεράκη, η οποία καταφέρνει να τιθασεύσει την υπερβολή των καταστάσεων που διαδραματίζονται, διατηρώντας ένα λιτό και δωρικό προφίλ που ταιριάζει στην ιαπωνική κουλτούρα.

Το έργο διαδραματίζεται τη δεκαετία του '50 στο Τόκιο της Ιαπωνίας, αλλά είναι βασισμένο σε ένα έργο «Νο», του 14ου αιώνα. Η πρώην γκέισα Χανάκο, την οποία συντηρεί και φροντίζει η ζωγράφος Τζιτσούκο Χόντα, περιμένει την επιστροφή του εραστή της, του Γιόσιο, με τον οποίο ένα καλοκαίρι είχαν ανταλλάξει βεντάλιες ως εγγύηση αγάπης. Ο Γιόσιο όμως φαίνεται πως την ξέχασε και δεν επέστρεψε ποτέ.

Η εμμονική της αφοσίωση σ’ αυτόν την απομάκρυνε από την πραγματικότητα, και πλέον όλοι θεωρούν πως έχει χάσει τα λογικά της.

Εκείνη, κάθε πρωί, επισκέπτεται έναν σιδηροδρομικό σταθμό στο Τόκιο και ψάχνει στα πρόσωπα των ανδρών εκείνον που αγάπησε.

Όταν ένας δημοσιογράφος γράφει ένα άρθρο για το “όμορφο, τρελό κορίτσι” στην εφημερίδα, ο Γιόσιο επανεμφανίζεται για να τη διεκδικήσει. Η Τζιτσούκο όμως, η οποία έχει βρει μια διαφυγή από τη μοναξιά της στη συντροφιά της Χανάκο, δεν θα τον αφήσει να τη συναντήσει τόσο εύκολα. Το έργο τελειώνει με μία απροσδόκητη ανατροπή.

Από τις 12 Μαΐου η παράσταση, θα συνοδεύεται από εκδηλώσεις σχετικές με τον ιαπωνικό πολιτισμό: προβολές, μουσική, ομιλίες και μια έκθεση μπονσάι σε σύμπραξη με την Ελληνική Λέσχη Μπονσάι, στις 19 και 20 Ιουνίου.

Σε μια συνάντηση με την σκηνοθέτη, εκτός από τη ζεστή και άριστα καταρτισμένη προσωπικότητά της, διαπιστώσαμε και τη βαθιά αγάπη της γι’ αυτό που κάνει. Μέσα από μερικές ερωτήσεις σχετικά με την παράσταση και το πρόγραμμα εκδηλώσεων που τη συνοδεύει, μας δίνεται η  ευκαιρία να κατανοήσουμε το καλλιτεχνικό πλαίσιο του εγχειρήματός της:

Ποιο ήταν το έναυσμα για να επιλέξετε αυτό το έργου του Yukio Mishima και να το μεταφέρετε στην ελληνική σκηνή;

Δουλεύω με έργα του Mishima εδώ και πολύ καιρό. Το 2016 κάναμε τρία διαφορετικά ανεβάσματα της «Μαρκησίας ντε Σαντ», σε μετάφραση Παναγιώτη Ευαγγελίδη. Το έργο ήταν τόσο δύσκολο και απαιτητικό, που η παραγωγή μπορώ να πω πως ξέφυγε από τα χέρια μου. Αυτή τη φορά ήθελα να κάνω κάτι πιο λιτό, αλλά χωρίς να απομακρυνθώ από τον Mishima. Γι' αυτό και επέλεξα ένα από τα πρώτα έργα του που είχα διαβάσει, από την πρώτη συλλογή που εκδόθηκε με θεατρικά του στην Ελλάδα. Αυτό που με τράβηξε σ’ αυτό το έργο είναι ότι ενώ εκ πρώτης όψεως όλα συμβαίνουν σε ένα μικρό διαμέρισμα ανάμεσα σε τρεις απλούς ανθρώπους, υπάρχει κάτι ταυτόχρονα μυθικό και μνημειακό στις συγκρούσεις τους.

Υπάρχουν κάποια μηνύματα που θέλετε να περάσετε στο ελληνικό κοινό επιλέγοντας το συγκεκριμένο έργο;

Θεωρώ ότι τα έργα του Mishima είναι πέρα από μηνύματα και ηθικά διδάγματα. Νιώθω πως στοχεύουν στην καρδιά πραγμάτων που συχνά, ενώ μας βασανίζουν και μας ταλαιπωρούν, μένουν αθέατα και απαρατήρητα. Και αυτή είναι η χάρη της γραφής του. Ο Mishima σε βοηθάει να κοιτάξεις πέρα από τον υλικό κόσμο της καθημερινότητάς σου και να «καθαρίσεις» το εσωτερικό σου τοπίο, στο οποίο συχνά μαζεύονται διάφορες σαβούρες. Ο Mishima είναι ένας συγγραφέας που ενθαρρύνει το εγώ του θεατή να αποκτήσει μεγαλύτερη ανεξαρτησία από τα συμφραζόμενά του. Όταν η παράσταση είναι επιτυχημένη, υπάρχει μεγάλη διαφορά από το πώς μπαίνουν με το πώς βγαίνουν οι θεατές από την αίθουσα. Και όλοι ζητάνε να μάθουν περισσότερα για το έργο, για τον  συγγραφέα και τον πολιτισμό του. 

Με ποια κριτήρια σχεδιάσατε το πρόγραμμα των εκδηλώσεων που θα πλαισιώσουν την παράστασή σας;

Νιώθω πως αυτό που λείπει από τις σύγχρονες σκηνές, είναι μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στο πως ανεβαίνουν τα έργα. Η ποικιλία είναι τόσο μεγάλη και συνήθως πέρα από τα έντυπα μιας παράστασης –όταν αυτά υπάρχουν– δεν υπάρχει κάτι πιο στιβαρό για να κερδίσει τον θεατή και να τον βοηθήσει να εστιάσει στη σχέση του με το έργο. Από τη στιγμή που αποφάσισα να ασχοληθώ με τον Mishima, έναν Ιάπωνα συγγραφέα που γράφει σε μια συγκεκριμένη εποχή για έναν πολιτισμό πολύ διαφορετικό από τον δικό μας, και από τη στιγμή που –εγώ τουλάχιστον– διακρίνω σημεία επαφής, θεώρησα ότι η παράσταση είναι μια πολύ καλή ευκαιρία για να συνδέσουμε αυτό το έργο και αυτόν τον συγγραφέα, με άλλα κομμάτια του ιαπωνικού πολιτισμού.

Πώς εντάσσονται οι άλλες δραστηριότητες στο πρόγραμμα των παραστάσεών σας; Πιστεύετε ότι θα βοηθήσουν το κοινό σας στην αρτιότερη κατανόηση του έργου;

Ένας από τους κύριους συνεργάτες μας σ’ αυτό το εγχείρημα είναι η Ελληνική Λέσχη Μπονσάι, η οποία θα πραγματοποιήσει έκθεση δενδρυλλίων της και μια πολύ ωραία βίντεο παρουσίαση του έργου της στις 19 και 20 Ιουνίου. Νομίζω μια τέτοια παρουσίαση μπορεί να δώσει στο κοινό να καταλάβει ακριβώς την ποιότητα που έχουν όλες οι ιαπωνικές καλλιτεχνικές δραστηριότητες.

H αξία τους βρίσκεται στο αποτέλεσμα που επιτυγχάνεται από μια μακροχρόνια διαδρομή, τη συνεχή ενασχόληση και τη σχεδόν φιλοσοφική αφοσίωση στο αντικείμενο με το οποίο δουλεύεις. Για τα δέντρα μπονσάι αυτό μεταφράζεται στα ενδιαφέροντα σχήματα που αυτά παίρνουν από τη συνεχή φροντίδα των καλλιεργητών τους.

Για το θέατρο, και ειδικά για τα έργα του Mishima, η ανταμοιβή είναι ένας ασύλληπτος πλούτος σκέψεων και συναισθημάτων. Εξάλλου το θέατρο είναι μιας μορφής «κηπουρική» για την καρδιά και το μυαλό.

Σε σύμπραξη με την Ελληνική Λέσχη Μπονσάι θα έχουμε και τη φιλική συμμετοχή του κυρίου Παναγιώτη Ευαγγελίδη, συγγραφέα, σκηνοθέτη, σεναριογράφου και φυσικά γνώστη του ιαπωνικού πολιτισμού και ίσως του πιο σημαντικού μεταφραστή ιαπωνικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα. Ο κύριος Ευαγγελίδης έχει μεταφράσει σε συνεργασία με τους εκδοτικούς οίκους «Άγρα» και «Καστανιώτη» έργα του Yukio Mishima, του Yasunari Kawabata, του Junichiro Tanizaki, του Nagai Kafu,της Yogo Ogawa και πρόσφατα της Ryoko Sekiguchi. H πρώτη μου παραγωγή, η «Μαρκησία ντε Σαντ», ήταν σε δική του μετάφραση, σε κυκλοφορία από τις «Εκδόσεις Άγρα».

Επίσης, υπάρχουν συνομιλίες με την Seven Films ώστε να έρθουν κάποιες ταινίες, κυρίως των σκηνοθετών Kenji Mizoguchi και Mikio Naruse, σχετικές με το θέμα του έργου. Πιστεύω ότι αυτές οι ταινίες θα προσφέρουν ένα ιστορικό πλαίσιο αναφοράς στους θεατές, και θα τους βοηθήσουν να καταλάβουν το τι ακριβώς σημαίνει η δεκαετία του '50 για την Ιαπωνία και πώς η δυτικοποίηση και η εξέλιξη της τεχνολογίας επηρέασε τον παραδοσιακό τους πολιτισμό. Παράλληλα με τις ταινίες έχουμε και μουσική από τη δεκαετία του '50. Ποπ ακούσματα, που εκτός  του ότι συνοδεύουν ευχάριστα το καλοκαιρινό κλίμα, τονίζουν λίγο την επικίνδυνη «ανεμελιά» τέτοιων εποχών.

Πείτε μας δυο λόγια για τον χώρο που επιλέξατε για την παράστασή σας, για τους συντελεστές και όσους συμμετέχουν στο πρόγραμμα των εκδηλώσεών, και , φυσικά, πότε μπορούμε να έρθουμε να σας δούμε.

Η παράσταση και όλες οι παράλληλες δραστηριότητες θα λάβουν χώρα στο υπαίθριο θέατρο, στον κήπο του Χυτήριου, στον Κεραμεικό. Αρχικά θα ξεκινάμε με την παράσταση, διάρκειας 50 λεπτών και έπειτα θα ακολουθεί, ποτό, μουσική, διάφορες παρουσιάσεις και προβολές. Το πρόγραμμα μας υπό τον τίτλο Ημέρες Ιαπωνικού Πολιτισμού, θα είναι κάθε Δευτέρα και Τρίτη, από τις 12 Ιουνίου μέχρι τις 27 Ιουνίου στο Χυτήριο. Στις 19 και 20 Ιουνίου θα έχουμε την χαρά να παρουσιάσουμε και την έκθεση μπονσάι σε σύμπραξη με την Ελληνική Λέσχη Μπονσάι. Ξεκινάμε στις 21:00. Θα έχουμε γενική είσοδο 10€  και μειωμένη 6€.

Επειδή ο χώρος είναι περιορισμένος, καλό είναι να γίνονται κρατήσεις. Οι κρατήσεις και η προπώληση θα ξεκινήσουν από τις 4 Ιουνίου από την viva.gr.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ:

12 Ιουνίου

21:00 Hanjo του Yukio Mishima (Διάρκεια: 50' λεπτά)

Διάλειμμα για ποτό και μουσική

22:15 Ταινία: Yukoku του Yukio Mishima (Διάρκεια 30') και συζήτηση με την ομάδα παραγωγής του Hanjo για το έργο και τον συγγραφέα

13 Ιουνίου

21:00 Hanjo του Yukio Mishima (Διάρκεια: 50' λεπτά)

Διάλειμμα για ποτό και μουσική

22:15 Αποσπάσματα από την ταινία: Mishima: A life in four chapters του Paul Schrader με σχολιασμό από την σκηνοθέτη του Hanjo, Ζαμπία Πατεράκη

19 & 20 Ιουνίου σε σύμπραξη με την Ελληνική Λέσχη Μπονσάι

Έκθεση δέντρων μπονσάι

21:00 Hanjo του Yukio Mishima (Διάρκεια: 50' λεπτά)

Διάλειμμα για ποτό και μουσική

22:15 Προβολή του μίνι ντοκιμαντέρ “Πέρασμα στον κόσμο των Μπονσάι” της Ζαμπίας Πατεράκη (Διάρκεια 20' λεπτά) και παρουσίαση της λέσχης Μπονσάι. Στο ντοκιμαντέρ συμμετέχει και ο συγγραφέας, σκηνοθέτης και μεταφραστής κ. Παναγιώτης Ευαγγελίδης.

26 & 27 Ιουνίου

21:00 Hanjo του Yukio Mishima (Διάρκεια: 50' λεπτά)

Διάλειμμα για ποτό και μουσική

22:15 H μορφή της γκέισας και η σημασία της για τον Ιαπωνικό Πολιτισμό μέσα από τρεις ταινίες: “Αδελφές της Γκιόν” και “Gion Bayashi” του Kenji Mizoguchi, και “Τελευταία Χρυσάνθεμα” του Mikio Naruse. Αποσπάσματα από ταινίες και σχολιασμός με την σκηνοθέτη Ζαμπία Πατεράκη

Promo trailer: https://www.youtube.com/watch?v=NfQE1x2HgEc

Προσπαθώντας να εντοπίσω την πρώτη επαφή μου με τον κόσμο των bonsai, γύρισα πολλά χρόνια πίσω, κάπου στο 1993 στο Εδιμβούργο, Αύγουστο μήνα. Μόλις έχω τελειώσει το δημοτικό και οι οικογενειακές διακοπές πραγματοποιούνται στην Αγγλία. Στις πρώτες μας βόλτες εντοπίζω ένα μικρό μαγαζάκι που μ’ εντυπωσίασε πάρα πολύ, γιατί στη βιτρίνα του είχε κάτι υπέροχα μικρά δεντράκια που δεν είχα ξαναδεί μέχρι τότε.